مدت های مدیدی است که دانشمندان مشغول بررسی امکان وجود حیات در مریخ، سیاره نزدیک و مشابه زمین هستند. این سئوال که آیا در گذشته یا در حال حاضر موجودات زنده در مریخ وجود داشته و دارند یا خیر، کماکان بدون پاسخ باقی مانده است.
● تاریخچه
شباهت بسیار مریخ به زمین علت اصلی کنجکاوی محققین در دست یابی به نتایج قطعی تر مبنی بر وجود حیات در این سیاره است. در اواسط قرن هفدهم مشاهده قطعات یخ از اولین شباهت های کشف شده موجود بین مریخ و زمین بود.
در قرن هجدهم شخصی به نام ویلیام هارشل (William Herschel) طی گزارشی به تغییر حجم یخ ها در اثر تغییرات جوی هر نیمکره این سیاره، در فصول تابستان و زمستان اشاره کرد. اواسط قرن هجدهم، ستاره شناسانان با اطمینان کامل در مورد شباهت های موجود بین زمین و مریخ – مانند طول روز که در مریخ تقریبا با زمین برابر بود – صحبت می کردند.
آنها همچنین می دانستند که تشابه زاویه محوری مریخ با زمین حکایت از گوناگونی فصل ها، درست مانند زمین – اما مدت زمانی دو برابر طولانی تر- دارد. این مشاهدات منجر به بالا رفتن ضریب اطمینان در مورد وجود آب و خشکی در این سیاره شد، در نتیجه امکان زیستن گونه ای از موجودات زنده به میزان قابل توجهی افزایش یافت.
در اواخر قرن نونزدهم به واسطه مشاهداتی که از طریق تلسکوپ انجام می شد، نظریات متعددی در مورد حیات در مریخ ارائه شد. در سال ۱۸۵۴، ویلیام وول (William Whewell) ،از دانشگاه کمبریج رسما این فرضیه را مطرح نمود که در مریخ خشکی، دریا و به احتمال زیاد حیات وجود دارد.
در سال ۱۸۹۵ یک ستاره شناس آمریکایی به نام پرسیوال لوول (Percival Lowell) کتابی به نام “مریخ” را در مورد این سیاره و کانال های آب مشاهده شده در آن منتشر کرده و اظهار داشت که این کانال ها اشاره به وجود تمدنی بسیار کهن در مریخ دارد. این عقیده، نویسنده انگلیسی به نام اچ جی ولس (H. G. Wells) را بر آن داشت تا در سال ۱۸۹۷ کتاب “The War of the Worlds” را در ارتباط با موجودات ناشناخته و عجیب ساکن مریخ که بعدها با خشک شدن سطح این سیاره مجبور به ترک آن شدند به رشته تحریر درآورد.
در سال ۱۹۶۵ تصاویر واضح تر و دقیق تری که توسط فضاپیمای مارینر چهار (Mariner ۴) گرفته شد، مریخ را بدون هیچ رودخانه، دریا یا اثری از حیات نشان داد. بررسی هایی که در پروژه های وایکینگ (Viking) به منظور عکسبرداری و تست وجود میکروب در مریخ انجام شد، نیز بی نتیجه ماند. سرانجام در سال ۱۹۹۰ طی پروژه ای به نام “پیمایش جهانی مریخ” (Mars Global Surveyor) ثابت شد که مریخ برخلاف زمین، دارای میدان مغناطیسی نبوده و بنابراین تشعشعات قادرند به سطح این سیاره دست یابند. به علاوه دانشمندان تاکید کردند عدم وجود میدان مغناطیسی باعث شده بادهای خورشیدی قسمت اعظم هوای مریخ را طی گذشت میلیاردها سال از بین ببرند.
(Mariner ۴ : چهارمین فضا پیمایی بود که با هدف اکتشاف مریخ ساخته شد و اولی پرواز در ارتفای کم بر فراز مریخ را به انجام رساند. به علاوه اولین عکس بدست آمده از سطح مریخ توسط Mariner ۴ گرفتخ شده است. )
● کشفیات جدید
در سالهای اخیر، در پی مطالعات انجام شده بر روی سنگ آسمانی ALH۸۴۰۰۱ و کشف میکروب های فسیل شده در آن، مجددا بحث های گوناگونی درمورد وجود حیات در مریخ در گرفت و باعث اختلاف نظر در مجامع علمی شد.
تحقیقات انجام شده بر روی ترکیبات میکروبی موجود در زمین، کورسوی امید دیگری برای اثبات حیات در سیاره مریخ بود. در این راستا دانشمندان امکان وجود یک منشا بیولوژیکی برای پیدا و ناپیدا شدن توده های تیره رنگ در نزدیکی نواحی قطبی مریخ را مورد بررسی قرار دادند.
● آب
پس از پروژه وایکینگ (Viking) که خاک مریخ را به منظور یافتن علائم حیات، مورد بررسی قرار داد، عملا هیچ اقدم جدید دیگری صورت نگرفته است. ناسا در ماموریت اخیر خود بر روی سئوال جدیدی متمرکز شده است : “آیا سالها قبل دریاچه یا اقیانوسی در مریخ وجود داشته یا خیر؟”
این مسئله مبنای کلیه بحث های امروزی است. در حال حاضر گروههای تحقیقاتی دیگر به دنبال علائم حیات در گذشته یا حال در مریخ نیستند، بلکه به دنبال شواهدی مبنی بر اثبات وجود آب در سطح این سیاره، در گذشته های دور می باشند.
در ماه ژوئن سال۲۰۰۰، شواهدی مبنی بر وجود آب در مریخ کشف شد که می توانست دلیلی بر سکونت موجودات زنده به شمار رود. به هر حال در مارس ۲۰۰۶ ستاره شناسانان – علی رغم این که تا کنون فرضیه عدم وجود آب بر سطح ماه پذیرفته شده بود – از کشف موردی مشابه در ماه نیز خبر دادند. ستاره شناسان در این باره معتقدند این آب ها ممکن است در نتیجه اصابت سنگهای آسمانی ایجاد شده باشند.
در ماه مارس ۲۰۰۴ نیز ناسا با تکیه بر نتایج بدست آمده از تحقیقاتش اعلام کرد که مریخ در سالیان بسیار دور سیاره ای پر از آب بوده است. اعلام چنین خبری امید یافتن حیات در این سیاره را افزایش داد.
● گاز متان
گاز متان در محیط سیاره مریخ نمی تواند بیش از چند صد سال دوام بیاورد. در نتیجه این گاز می تواند بر اثر فعال شدن آتشفشان های ناشناخته، رخدادهای زمین شناسی و یا ترکیباتی از موجودات زنده مانند آنچه در زمین رخ می دهد، از واکنش اکسید کربن و هیدروژن مجددا بوجود آمده باشد.
در ماه مارس ۲۰۰۴، آژانس فضایی اروپا موردی مبنی بر کشف متان در محیط مریخ اعلام نمود. در فوریه ۲۰۰۵ نیز دو تن از دانشمندان ناسا، گزارش محکمی از وجود حیات در مریخ ارائه کردند که در واقع نتیجه کشف متان در محیط مریخ بود. مقامات رسمی ناسا بلافاصله ادعای این دو دانشمند را تکذیب کردند!
● فرمالدئید
در فوریه سال ۲۰۰۵ ، طیف سنج نجومی موجود در فضا پیمای Mars Express آژانس فضایی اروپا از وجود مقدار غیر قابل تصوری فرمالدئید در مریخ خبر داد، این کشف جدید بحث های بسیاری را برانگیخت. دانشمندان که به میزان اعلام شده مشکوک به نظر می رسیدند، آن را اشتباهی در تفسیر اطلاعات طیف سنج شمردند.
● آمونیاک
طبیعتا در محیط مریخ، آمونیاک نمی تواند بیش از چند ساعت دوام بیاورد. در عین حال طبق اظهارات یکی از دانشمندان ناسا هیچ روش شناخته شده ای مبنی بر اثبات وجود آمونیاک در مریخ موجود نیست. بنابراین کشف آمونیاک می تواند دلیل بسیار محکمی بر وجود حیات در مریخ باشد.
در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۴ شایعاتی مبنی بر اینکه دانشمندی به نام ویتوریو فورمیسانو (Vittorio Formisano) سازنده طیف سنج مشهور سیارات (PFS) تصمیم دارد تا در کنفرانس بعدی آژانس، اکتشافات خود رااعلام نماید، قوت گرفت. اما در پی آن مشخص شد که نه تنها هیچگونه کشف جدیدی صورت نگرفته، بلکه اعلام شد این وسیله دقت لازم برای تشخیص تمایز بین امونیاک و دی اکسید کربن را دارا نیست!